Het Zakelijke Hart

Getraumatiseerde leiders aan het roer werkt niet.

Leestijd: 10 minuten

Ik durf te beweren dat veel van onze leiders getraumatiseerd zijn. Ik baseer deze boude bewering op ervaringen met leiders in alle takken van sport en op elke tree van de hiërarchische ladder in organisaties.

Ja, er zijn gradaties in de mate waarin iemand getraumatiseerd is.

En, ik geloof dat we allemaal leider zijn, minimaal van ons eigen leven.

Wat nu als een leider getraumatiseerd is?

Wat nu als jij die leider bent?

Of ik?

Wist je dat zelfs welwillende ouders en leerkrachten op jonge leeftijd trauma’s kunnen veroorzaken?

Bij trauma denken de meeste mensen dat dit vooral geldt voor slachtoffers van oorlog, seksueel misbruik, verkeersongelukken en andere verschrikkelijke gebeurtenissen. Maar het kan al ontstaan als jij als kind nergens terecht kon met overweldigende emoties zoals angst, woede en verdriet omdat je opvoeders of leerkrachten niet beschikbaar waren.

Doordat ze fouten maken bij het opvoeden of lesgeven aan … jou en mij?Een goed boek over de impact op kinderen van verschillende type ouders en de bijbehorende trauma's is Onverwerkte gevoelens van Jonice Webb.

Oorspronkelijk in het Engels geschreven als Running on Empty - Overcome Your Childhood Emotional Neglect.

Een van de categorie ouders die zij bijvoorbeeld bespreekt is de ouder die zelf emotioneel verwaarloosd is, die het weliswaar goed bedoelt maar wiens kinderen toch getraumatiseerd raken.

De kans dat het een keertje misgaat is namelijk best wel groot.

Elke ouder doet haar best. Alleen, die 100% je best doen is vaak niet gelijk aan de 100% die elk specifiek kind nodig heeft. Elk kind is anders en heeft een eigen gebruiksaanwijzing.

Een van mijn wijze tantes

Iedereen heeft zo haar besognes, beperkingen en valkuilen. Jij, ik én onze ouders en leerkrachten. Opvoeden is een non-stop proces. Als ouder moet je 24×7 aan de bak maar je bent geen robot. Leerkrachten hebben tientallen kinderen in hun klas en kunnen simpelweg niet alle interacties in de gaten houden. Die slaan de plank wel eens mis: ze negeren je, zien niet wat er gebeurt of corrigeren je om onterechte redenen.

De kans dat je als ouder of leerkracht fouten maakt is 100%. Met als gevolg dat de meesten van ons tijdens onze kinderjaren gedurende korte of langere tijd niet precies dat kregen wat we nodig hadden op momenten die ertoe deden.

Getraumatiseerd raken is niet zo moeilijk

Trauma’s: niet geheelde gevoelens over impactvolle gebeurtenissen.

Voorbeelden van gebeurtenissen die tot trauma kunnen leiden:

  • Als kind niet getroost, gezien, gehoord en gekoesterd etc. worden
  • Als kind niet begrensd worden
  • Als kind opgehemeld worden
  • Onveilige situaties bij het opgroeien
  • Adoptie, stiefouders
  • Niet aangeraakt worden
  • Gepest worden
  • Buitengesloten of genegeerd worden
  • Uitgescholden worden
  • Gediscrimineerd worden om wie je bent
  • Fysieke, emotionele en mentale verwaarlozing
  • Fysiek, emotioneel en mentaal geweld
  • Armoede
  • Verliezen van dierbaren
  • Brand & inbraak
  • Natuurrampen
  • Seksueel misbruik
  • Oorlog en geweld (#)

(#) Onderzoeken in de jaren negentig hebben laten zien dat vijftig jaren na de oorlog tien tot veertig procent van de getroffen bevolkingsgroepen nog lijdt aan ernstige klachten. Er is dan sprake van post-traumatic stress disorder (PTSD).

Wat hebben deze gebeurtenissen met elkaar gemeen?

Bovenstaande lijst is niet compleet, maar er zijn wel een paar gemeenschappelijke factoren aan te wijzen.

Factoren die tot meer of minder trauma leiden:

  • de mate van controle over de situatie,
  • hoe jong je bent als de situatie plaatsvindt,
  • hoe lang een situatie voortduurt,
  • en of er volwassenen zijn die steun bieden.

Een combinatie van deze factoren leidt vaak tot trauma vanuit een groot gevoel van machteloosheid.In deze Engelstalige blog in Psychology Today wordt uitgelegd hoe trauma kan leiden tot een groot gevoel van machteloosheid. Maar bovenal, hoe dit doorwerkt in het leven van mensen die daardoor meer en meer controle proberen uit te oefenen op hun omgeving.

Wat is trauma?

Een trauma is een onverwerkte gebeurtenis vanuit het verleden, zoals een ongeval, overlijden van een belangrijk persoon, seksueel misbruik of geweld. Het kan aanvoelen als een onzichtbare wond in je ziel. Het is niet te zien aan de buitenkant, maar je voelt het wel. De gebeurtenis blijft voor vervelende gevoelens zorgen. Het kan zijn dat je angstig of emotioneel bent, de gebeurtenis herbeleeft of er erg veel aan moet denken.

Psychologen Nederland

Als je een traumatische gebeurtenis maar een keer meemaakt, spreek je van een enkelvoudig trauma. Als een traumatische situatie langduriger aanhoudt, spreek je van een complex of meervoudig trauma. De impact kan in beide gevallen heftig zijn.

Trauma en leiderschap

Hoe complexer het trauma, hoe dieper het zich vastzet in je lijf met allerlei ingewikkelde consequenties. Je onbewuste zenuw- en spierstelsel kan in een permanente staat van spanning geraken. Tevens kan het uiteindelijk impact hebben op de ontwikkeling van iemands karakter en persoonlijkheid.

Niet vreemd dus dat leider zijn niet altijd van een leien dakje gaat.

  • Als we geen (in)zicht hebben in onze kleine of grote trauma’s en de sporen die dit in ons heeft achtergelaten?
  • Als je als leider niet doorhebt dat je je trauma als het ware afreageert op anderen?
  • Als je als hierdoor een minder effectieve leider bent dan je nastreeft?

Waarom beweer ik dat leiders vaak getraumatiseerd zijn?

Vooropgesteld, ik ben geen psycholoog, psychiater of wetenschappelijk onderzoeker. Echter, op plekken waar mensen samenwerken en leiders zijn, zie ik keer op keer dezelfde patronen die maken dat ik dit zo durf te stellen.

  1. Ik zie leiders die zich groter maken dan nodig.
  2. Ik zie leiders die zich kleiner maken dan nodig.
  3. Ik zie leiders die met zichzelf in de knoop zitten.

Ze doen dit bewust en onbewust. Eenmalig of continue. Ze zijn erop aanspreekbaar of totaal niet. En ga zo maar door.

Welk gedrag hoort bij jezelf groter maken dan nodig?

Bij jezelf groter maken dan nodig kun je denken aan:

de boventoon voeren in meetings, altijd alle ruimte, tijd en aandacht opeisen, weten dat je meer verdient dan collega’s die hetzelfde werk doen en dat lekker zo laten, discrimineren naar andere groepen, neerbuigende opmerkingen en grappen maken ten koste van, letterlijk in iemands fysieke ruimte staan, slecht tot helemaal niet luisteren, de bullebak uithangen, jouw ideeën altijd de beste vinden, jezelf buitensporig belonen ten koste van, mensen negeren, jezelf beter of meer waard vinden dan anderen, het (spreekwoordelijke) gevecht aangaan om je gelijk te krijgen, over de grenzen van anderen heen denderen, je gedragen alsof de hele wereld jouw podium is, etcetera.

Of je jezelf nu groter of kleiner maakt, in beide gevallen ben je niet jezelf.

Welk gedrag hoort bij jezelf kleiner maken dan nodig?

Bij jezelf kleiner maken dan nodig kun je denken aan:

zwijgen, jezelf aanpassen, iets laten passeren dat voor jou belangrijk is, weten dat je minder verdient dan collega’s die hetzelfde werk doen en dat niet (meer) aankaarten, weten dat je onderbetaald wordt en/of harder moet werken dan gezond is en toch blijven, geen aanspraak maken op waar je recht op hebt, niet solliciteren naar een functie of klus omdat je er vanuit gaat dat ze je toch niet willen, meteen je tarief aanpassen als een klant hierom vraagt, gedrag accepteren dat niet ok is, bevriezen, vluchten of meelachen in situaties waarvan je weet dat ze niet kloppen, je neerleggen bij wat niet ok is of niet goed voelt, je podium niet durven pakken, etcetera.

Welk gedrag hoort bij in de knoop zitten?

Bij in de knoop zitten met jezelf moet je denken aan:

perfectionisme, uitstelgedrag, onzekerheden, zelfoordelen, wanhoop, sabotage mechanismen, fysieke, emotionele, mentale en ook spirituele verwaarlozing, eetstoornissen, niets uit je handen krijgen, terugtrekken, slikken wat niet ok is, controle willen hebben, angststoornissen, paniekaanvallen, wantrouwend, onrealistische verwachtingen, idealisme, verlatingsangst c.q. bindingsangst, onderdrukte woede, niets meer voelen, je schamen voor jezelf, jezelf de schuld geven, nachtmerries, gedragsveranderingen, verslavingsproblematiek, geen grenzen kunnen stellen, etcetera.

Wat nu?

Foto van speelgoed poppetje dat in stukjes uit elkaar ligt_door Jackson Simmer via Unsplash
Getraumatiseerd zijn betekent chaos van binnen rondom dat specifieke trauma.

Getraumatiseerd zijn betekent dat je littekens hebt op je ziel en in je systeem: fysiek, emotioneel en/of mentaal.

Littekens die meestal onzichtbaar zijn voor anderen, maar veelal óók voor jezelf.

Trauma dat opgeslagen zit in je systeem functioneert als een trigger: een knopje dat wanneer het aangeraakt wordt – maakt dat jij in het nu reageert met de lading van de pijn van vroeger.

Ik kan me voorstellen dat je

  • van jezelf niet weet dat je je in gezelschap soms/altijd groter voordoet dan je bent
  • onvoldoende doorhebt dat je jezelf soms/altijd kleiner maakt dan nodig
  • niet snel deelt dat je soms/altijd vastloopt; zeker niet in onze picture-perfect maatschappij

Succesvol leiderschap begint met zelfkennis

Doordat we allemaal te maken hebben gehad met momenten waarop we als kind niet gezien, gehoord, gekoesterd zijn zoals we nodig hadden, en daarom allemaal in meerdere of mindere mate getraumatiseerd zijn, én allemaal leider zijn – geldt dit voor iedereen: volhoudbaar leiderschap begint met zelfkennis.

Volhoudbaar leiderschap begint met inzicht in jezelf.

Denk aan vragen als:

  • Wie ben ik?
  • Waarom doe ik wat ik doe?
  • Hoe komt het dat ik reageer zoals ik reageer?
  • Hoe voel ik me op deze plek met dit team?
  • Welk gedrag vertoon ik?
  • Aan welk gedrag erger ik me bij anderen?
  • Wat heb ik nodig om me goed/heel/gezond/gelukkig te voelen?

Heb het lef om te onderzoeken wie je bent.

Loop door de lijstjes van groter of kleiner maken heen. Kijk wat je herkent bij jezelf. En als je het niet weet, durf je feedback te vragen aan vrienden, familie of mensen met wie je samenwerkt?

Leg jezelf onder een vergrootglas en wees eerlijk naar jezelf of er momenten zijn dat je met jezelf in de knoop zit. Het lijstje hierboven is niet volledig maar geeft genoeg aanknopingspunten.

NB. Zoek hulp als je daadwerkelijk getraumatiseerd overlevingsgedrag vertoont.

Hoe heler je bent, hoe fijner je leven. En, hoe meer ruimte je krijgt én kunt geven aan jezelf en je team(s).

Want na zelfkennis komt de vraag – wie ben je in relatie met anderen?

Van lijden naar leiden

Als iedereen geheeld zou zijn en trauma-vrij zou rondlopen, is leider zijn eenvoudig.

Het zou betekenen dat:

  • Je kunt zijn wie je werkelijk bent, de ander ook en samen kunnen jullie een (h)echt, samen, verbonden, vrij en creatief collectief vormen.
  • En dat je niet meer reageert meer op triggers, maar ze doorziet. Je begrijpt dat iemand’s gedrag in het NU iets met jou doet omdat het IN jou iets raakt van vroeger.
  • Waarbij je tegelijkertijd in staat bent om in het moment van NU aanwezig te blijven, en ruimte te geven aan wat je zelf voelt én aan de ander.

Volhoudbaar leiderschap betekent dat iedereen zijn of haar plek ten volle mag innemen, zich niet groter of kleiner voort hoeft te doen en dat alle inbreng als waarde-vol wordt gezien. Alle stemmen worden gehoord, meegenomen en ingezet om als collectief sterker, innovatiever en krachtiger samen te werken.

Volhoudbaar leiderschap gaat over:

  • gelijkwaardigheid
  • iedereen heeft een eigen plek
  • het inzetten van ieders eigen-wijsheid
  • ruimte voor sensitiviteit en gevoeligheid
  • ruimte voor intuïtie
  • empathie en compassie voor verschillen
  • vrij spel voor creativiteit
  • nieuwsgierigheid
  • hoopvol
  • samen
  • verbinden, vertrouwen en veiligheid
  • observeren
  • de tijd nemen
  • lichaamswijsheid inzetten (‘gut’ feelings)
  • denkkrachten bundelen
  • verschillende perspectieven naast elkaar kunnen zetten
  • diversiteit omarmen
  • etcetera

Nu gaat het even duren voordat iedereen door heeft dat er sprake is van trauma’s en dat deze heling behoeven. Dus duurt het nog wel even voordat onze hele wereld trauma-en-trigger-vrij is.

In de tussentijd willen we wel met elkaar samenwerken. En hebben we leiders nodig.
Hier deel ik trouwens een TEDx filmpje met ik een prachtig voorbeeld van leiderschap in optima forma vind.

Onze wereld in transitie heeft ons aller bewuste en intentionele leiderschap nodig.

Heb het lef om samen te onderzoeken hoe jij een goed leider kunt zijn

Wat je kunt doen is bovenstaande lijst inzetten om elke keer als je leiding geeft met je team(s) af te spreken dat jullie allemaal op je leiderschap aangesproken mogen worden. Dat je gaat proberen elkaar te helpen om dit zo volhoudbaar mogelijk te doen.

  • Je spreekt af om te observeren hoe jij leiding neemt en geeft.
  • Ook help je elkaar herinneren aan het feit dat je graag iedereen zichzelf laat zijn.
  • Daarnaast onderzoek je hoe je jouw eigen waarnemingen serieus kunt nemen, én ze op een constructieve wijze kunt inbrengen.

Introduceer dialoog- en werkvormen die hierbij helpen.

Een suggestie is om bij lastige vraagstukken te vertragen. Daarover schreef ik de blog hoe je een vliegende start maakt door juist eerst te vertragen. Vertragen helpt om bij jezelf te blijven en op te merken wanneer je nog reageert basis van oude ervaringen (trauma-triggers) en in het nu nieuwe keuzes te maken.

Hoe zit het bij mij?

Eind jaren zestig geboren bij piepjonge ouders van 19 en 23 die volop moesten ontdekken wat het betekende om ouder te zijn. Door omstandigheden als baby & peuter langdurig bij mijn grootouders gewoond die getekend waren door de tweede wereldoorlog. Dus ja, ik weet wat het is om altijd niet te krijgen wat ik nodig had, als hoogsensitief meissie. Ik bevroor.

Ook weet ik wat het is om gepest te worden. Meermaals door de helft van de klas achternagezeten vanwege een Amsterdamse harde-g nadat ik als zesjarige ineens met mijn familie neerstreek in een dorp met 300 inwoners met een zachte-g. Ik vluchtte.

In mijn werkende leven heb ik talrijke situaties meegemaakt met incorrect gedrag van (helaas vaak) mannelijke leiders. Ik vocht.

Overall betekent het dat ik weet waar ik over schrijf als ik zeg dat we in het NU getriggerd kunnen worden door zaken uit het verleden. Dat we vechten, vluchten of bevriezen in traumatische situaties. Dat ik weet dat het cruciaal is om inzicht te hebben in jezelf en je eigen triggers, als je goed wilt samenwerken. En durf ik dus te beweren dat de meeste leiders getraumatiseerd zijn.

Wat vind jij?

Wat is jouw visie op leiders en trauma?

Herken je groter of kleiner maken gedrag?

Ken je vecht, vlucht of bevriezingsreacties bij jezelf?

Ik ben benieuwd.

Een paar leestips over trauma

Deel dit artikel

Plaats een reactie

Meer lezen?

Covey’s derde cirkel: de cirkel van regie

Covey’s derde cirkel: de cirkel van regie

Een derde cirkel? Stephen Covey’s model heeft er toch maar twee? Die van invloed (influence) en van betrokkenheid (concern)?
Ja dat klopt. Maar… er mist volgens mij een derde cirkel in zijn wereldberoemde model. Ik weet dat dit natuurlijk best een beetje boel brutaal is om zo te stellen. Maar ik meen het! Wat vind jij?

Lees verder

Spreek je binnenkort!

Wat leuk dat je met mij van gedachten wilt wisselen. Ik hoor graag waar je het over wilt hebben en zie er naar uit je te spreken. Hartegroet, Madeleine Boerma